De lokale energiecoöperatie Wattnu is in 2012 opgericht voor en door bewoners, zonder winstoogmerk en commerciële belangen. In de eerste jaren hield Wattnu zich voornamelijk bezig met het realiseren van projecten met collectieve zonnepanelen. In 2019 heeft ons platform en Miel Janssen, voorzitter Wattnu, veel gesprekken gevoerd met de gemeente Gooise Meren wat heeft geresulteerd in een convenant in januari 2020.
Miel Janssen: "De samenwerking tussen onze coöperatie en gemeente Gooise Meren is een strategische samenwerking. Door dit convenant kunnen we onze organisatie professionaliseren en daarmee veel meer inwoners gaan ondersteunen bij het verduurzamen van hun woning". Miel is onlangs geïnterviewd door Servicepunt Duurzame Energie waarbij de focus ligt op hoe je succesvol een project uitrolt. Met toestemming plaatsen wij dit interview omdat de genoemde succesfactoren ook goed in kleinere en grotere (bewoners)initiatieven toepasbaar zijn. Heb je een duurzaam initiatief en wil je dat uitrollen binnen Gooise Meren. Neem dan contact met ons op. Wij ondersteunen je graag.
De succesfactoren voor het realiseren van een coöperatief warmtenet volgens Miel Janssen
Janssen: "Wij hoorden begin vorig jaar van de gemeente Gooise Meren dat het riool in Muiderberg vervangen moest worden. Binnen Wattnu zeiden we toen tegen elkaar: ‘Als de straten toch open moeten, kunnen we dan niet onderzoeken of we Muiderberg duurzaam kunnen verwarmen?’ Gelukkig vond de gemeente dit ook een goed idee. Vervolgens hebben we met behulp van deskundigen geanalyseerd wat het meest gunstige alternatief voor aardgas is, op basis van kosten en CO2-reductie".
Janssen: “Uit die analyse kwam heel duidelijk een 70 °C warmtenet met aquathermie als bron als meest gunstige alternatief naar voren. In het IJmeer zit voldoende warmte in het oppervlaktewater om heel Muiderberg duurzaam en binnen afzienbare tijd volledig aardgasvrij te verwarmen. Het gelijktijdig aanleggen van de warmtebuizen bij de rioolvervanging scheelt bovendien veel geld en overlast. We hebben een enquête uitgestuurd naar een aantal bewoners van Muiderberg met de vraag of we deze koppelkans verder moesten onderzoeken. Toen bleek dat 90% hier positief mee instemde, was dit reden genoeg voor Wattnu en gemeente Gooise Meren om aan de slag te gaan en dit verder te onderzoeken”.
Drie uitgangspunten "Om een project als dit te laten slagen, is het belangrijk om bij de start uitgangspunten te formuleren", vertelt Janssen. "We hebben met elkaar afgesproken dat een warmtenet in Muiderberg alleen kan slagen als het betaalbaar, duurzaam en collectief is. Dit houdt in dat de gebruikte energie hernieuwbaar is en wordt opgewekt uit natuurlijke bronnen. Dat de warmteoplossing niet duurder is dan de huidige aardgasoplossing en dat we het met elkaar doen en dat het voor iedereen toegankelijk is. Zeggenschap en eigendom bij bewoners; uiteraard in samenwerking met technische partners".
Succesfactor 1: Zet deskundige en gemotiveerde energiecoaches in Janssen: "De eerste fase van de vervanging van het riool is net van start gegaan. We moesten dus snel handelen om alles technisch en financieel uit te werken, zodat we parallel aan de planning van de rioolvervanging, de warmtebuizen in de grond kunnen gaan leggen. De Eikenlaan is de eerste fase met in totaal 34 woningen. Onze energiecoaches zijn daar, huis voor huis, langsgegaan om bewoners aan de keukentafel uit te leggen wat er nu precies gebeurt. We hebben natuurlijk informatieavonden gehouden en stukjes in de krant geschreven, maar vaak moet je het verhaal toch opnieuw vertellen. Een belangrijke vraag die speelt bij het uitrollen van het warmtenet is: ‘Tot hoever leg je het warmtenet aan?’ Doe je dat tot aan de erfgrens of direct door de voortuin tot aan de gevel? Het leuke is dat bijna alle eigenaren van de Eikenlaan hebben ingestemd om de warmtebuizen tot aan de gevel te plaatsen. Dat is nog geen garantie dat zij straks gaan aansluiten, maar wel een belangrijke voorwaarde om de volgende stap te kunnen gaan zetten. Over het algemeen is de stemming heel positief". "Als al die uren tegen commercieel tarief zouden worden gerekend, kun je niet de zorgvuldigheid bieden zoals wij dat nu doen. Dat is onbetaalbaar".
Janssen: "Wat we verder bij die bezoeken hebben geleerd is dat elk huis om unieke oplossingen vraagt die samen met de bewoner gedefinieerd moeten worden. Dat is echt monnikenwerk, daar gaan duizenden uren in zitten. Als al die uren tegen commercieel tarief zouden worden gerekend, kun je niet de zorgvuldigheid en aandacht bieden zoals wij dat nu doen. Dat is onbetaalbaar. Onze energiecoaches (inmiddels 50 vrijwilligers) zijn van cruciaal belang bij een transitie als deze. Zo creëren we draagvlak –we doen het met én voor elkaar– en houden we het betaalbaar. Uit onze berekeningen blijkt heel duidelijk dat een hoge deelname dé succesfactor is om het warmtenet succesvol te maken. Een coöperatieve aanpak is daarom de beste garantie om dit te bereiken".
Succesfactor 2: Zorg voor een duidelijke rolverdeling "Een andere belangrijke succesfactor om een warmtenet te laten slagen is een duidelijke rolopvatting voor iedere stakeholder" zegt Janssen. "Wattnu is de partner van de gemeente Gooise Meren om de energietransitie binnen de gebouwde omgeving aan te pakken. De gemeente heeft vanaf het begin af aan gezegd: ‘Wij willen dit faciliteren en stimuleren, maar we gaan het niet doen’. Wattnu is de initiator van het project en bewoners van Muiderberg kunnen daarmee eigenaar worden van het coöperatieve warmtenet. Deze duidelijke rolverdeling zorgt voor een hele fijne samenwerking. Ik zie ook initiatieven waar de gemeente een grotere rol pakt en daar loopt het minder makkelijk. Binnen een coöperatieve organisatie kan er over het algemeen sneller geschakeld worden. Muiderberg is daar gezien de schaalgrootte en saamhorigheid ideaal voor".
Succesfactor 3: Betrek al je bewonersgroepen en maak gebruik van het talent in de samenleving Janssen: "We hebben met Wattnu verschillende informatieavonden georganiseerd. Daar kom je met name de wat oudere bewoners tegen. Een van de grote uitdagingen is om dertigers en veertigers te bereiken. Die hebben vaak een druk leven met hun gezin en banen. Terwijl zij relatief vaak verhuizen en verbouwen. Dat zijn juist de ‘natuurlijke’ momenten om je woning te verduurzamen. Om deze doelgroep te bereiken hebben we ‘Kompas op groen’ bedacht* Dit is een een tweeledig project dat bestaat uit een tentoonstelling en een onderwijsprogramma voor kinderen. De tentoonstelling vertelt het verhaal van Sola –een meisje dat leeft in 1880– die een tijdreis maakt en uiteindelijk in 2030 uitkomt. Daar ontmoet ze Siep die in een energieneutrale wereld leeft. Het decor bestaat uit acht huisjes die het verleden, het heden en de toekomst van de energievoorziening in het Gooi laten zien. Aan de bovenkant van de huisjes is een verhaallijn voor volwassenen te vinden en aan de onderkant voor kinderen".
“Er is ongelofelijk veel talent in de samenleving aanwezig. Geef dus als gemeente maximaal de ruimte aan bewonersinitiatieven".
Janssen: “Verder krijgen kinderen op scholen gastlessen van energiecoaches waarin ze in de praktijk leren hoe bijvoorbeeld een zonnepaneel werkt en wat voor soorten glas er zijn. Ook bestaat het lespakket uit creatieve lessen waarin leerlingen hun huis van de toekomst kunnen bouwen. Uiteindelijk worden ze, na het afronden van de lessen, junior energiecoach en krijgen ze een certificaat van de wethouder uitgereikt. De ouders zijn hierbij aanwezig en zo kunnen we hen meer vertellen over ons project en de plannen van Wattnu in Muiderberg. Zo proberen we iedereen in de juiste mindset te krijgen. Het afgelopen jaar is mij duidelijk geworden dat er veel mensen zijn die zich met passie willen inzetten voor de energietransitie. Er is ongelofelijk veel talent in de samenleving aanwezig. Bedenk het dus niet alleen achter een bureau in een gemeentehuis, maar geef maximaal de ruimte aan bewonersinitiatieven. Daar geloof ik echt van harte in".
* Noot redactie: Kompas op Groen is een initiatief van Wilbert Waes uit Bussum en gerealiseerd met ondersteuning van diverse werkgroepleden van ons platform Samen Sneller Duurzaam Gooise Meren en Energie Verbonden en deels gefinancierd door het gemeentefonds duurzaamheid. Een goed voorbeeld van een bewonersinitiatief.
Op Warmtenet Muiderberg kun je de ontwikkelingen volgen.
Wil je meer lezen over aquathermie, kijk dan op de website van het Expertise Centrum Warmte.
